Utambuzi wa Upungufu wa Akili

• Historia ya mgonjwa – Kuhusu mazingira ya sehemu anayoishi, matumizi ya madawa ya aina yoyote, historia ya magonjwa ya akili, tabia ya awali na ya  sasa ya mgonjwa, tiba aliyowahi kupata kuhusu ugonjwa wa akili, jinsi familia na wahudumu ya afya wanavyomchukulia kuhusu hali yake na nk.
• Vipimo vya afya 
• Vipimo vya mfumo wa fahamu
• Mental status examination –Hufanywa na daktari
• Vipimo vya uchunguzi – Vipimo vya ugonjwa wa kaswende, Rubella, Toxoplasmosis, Cystomegalo virus, Herpes simplex, vipimo vya    mkojo (kuangalia phenylketonuria), kipimo cha EEG kama amewahi kupata degedege, vipimo vya damu na nk.
• Vipimo vya  saikolojia - The Bayley Scales of Infant Development, The Stanford-Binet Intelligence Scale, The Wechsler Intelligence    Scale for Children-III, and The Wechsler Preschool and Primary Scale of Intelligence-Revised.

vigezo hivyo ni kama vifuatavyo

• Kushindwa kuwasiliana na watu, 
• Kushindwa kujihudumia katika suala zima la usafi, mavazi, chakula (self care) na kushindwa
• Kuishi nyumbani
• Kujumuika na watu
• Kutumia huduma za jamii
• Kutokuwa na muelekeo (self direction)
• Kutokuwa na akili darasani au kushindwa kumudu masomo
• Kushindwa kufanya kazi
• Kushindwa kustarehe (leisure)
• Afya (health)
• Usalama (safety)
• Kutokea kwa tatizo hili kabla mtu kutimiza  miaka 18

Tiba ya Upungufu wa Akili

• Muathirika kuhudumiwa nyumbani na familia pamoja na familia kupewa elimu ya kijamii ili kuweza kumhudumia
• Muathirika kuishi katika nyumba za kijamii (foster home) au group home 
• Rehabilitation centers
• Asasi za kijamii kusaidia familia ili kuweza kumudu gharama za kumhudumia ndugu au jamaa yao wenye upungufu wa akili.
• Ushauri nasaha kwa familia ili kuweza kuhimili msongo wa mawazo pamoja na  tabia za mtu mwenye upungufu wa akili
• Tiba sahihi kwa matatizo ya kisaikolojia pamoja na tabia za mtu wa upungufu wa akili
• Behavioral modification (using positive and negative reinforcement principle)
• Matatizo ya kiafya kama degedege yanahitaji tiba sahihi
• Kumpima uwezo wake wa kiakili mara kwa mara ili kujua ni mahitaji gani  ya shule  muathirika anahitaji. Kupima mara kwa mara ni njia sahihi kwani wengi  hupata nafuu au huonesha maendeleo mazuri na hivyo mahitaji kubadilika kadri muda unavyokwenda

Tiba yenyewe

Tiba ya sauti au lugha (speech/language therapy) kutoka kwa madaktari bingwa wa kutibu sauti (Speech/language therapists)

• Behavioral therapy – Matibabu ya kurekebisha tabia ya muhusika
• Occupation therapy
• Huduma za kijamii kwa familia na muhusika
• Kubadilisha mfumo wa maisha (health lifestyle) kula lishe bora, kufanya mazoezi, kujihudumia, kupunguza msongo wa mawazo kwa wenye upungufu wa akili
• Ushauri nasaha mara kwa mara au kuhudhuria program maalum za ushauri nasaha na mambo ya kijamii
• Dawa za ugonjwa wowote wa akili muhusika alionao (antipsychotic medications)
• Dawa za maumivu kulingana na kiwango cha maumivu
• Mawasiliano kwa kutumia maandishi, sauti au picha na hata lugha ya vitendo kwa watu wenye upungufu wa akili ili kuleta maelewano wakati wa tiba na kumfanya muathirika kupata hamasa ya kuendelea na tiba
• Kuwafanyia uchunguzi kama wananyanyaswa kijinsia kama kubakwa nk. Watu wenye upungufu wa akili mara nyingi hubakwa na hivyo kuwafanya kuwa wakali au kuwa na hasira. Daktari anahitajika kugundua anapoona ishara hii kwa mgonjwa wakati wa kumpima.
• Kuacha kuwanyanyapaa na kuwatenga watu wenye upungufu wa akili

Je, kinga ya Upungufu wa Akili ni Nini?

• Kuboresha huduma za afya na kijamii ili kuondoa tatizo la utapia mlo, kuongeza uhamasishaji, kuondoa tatizo la kuzaa watoto njiti, na kutoa elimu kwa kina mama wajawazito juu ya madhara ya madawa ya kulevya, unywaji pombe, magonjwa ya zinaa na nk wakati wa ujauzito
• Kuboresha huduma za afya za kina mama, tiba ya magonjwa mbalimbali ili kuzuia maambukizi, ajali (trauma), madhara mbalimbali wakati wa ujauzito, kifafa cha mimba, na magonjwa ambayo yanaweza kumuathiri mtoto kabla, wakati na baada ya kuzaliwa.
• Mtoto kupata chanjo dhidhi ya ugonjwa wa kifua kikuu, ugonjwa wa polio, ugonjwa wa surua na nk.
• Kuwaelimisha kina mama wajawazito juu ya madhara ya madawa ya kulevya na umuhimu wa kuhudhuria kliniki
• Kutoa ushauri nasaha kwa wazazi ambao wanaathari za viashiria vya asili (genetic counseling to high risk group)
• Kufanya tafiti juu ya sababu au vyanzo vya upungufu wa akili pamoja na tiba yake.
• Kuwaelimisha mama wajawazito jinsi ya kujifungua salama na  umuhimu wa kuwasikiliza wahudumu wa afya wakati wa kujifungua kwani mara nyingi kina mama huwakosesha watoto wao hewa na hivyo kuwaweka katika hatari ya kupata upungufu wa akili na ndio sababu wahudumu wa afya wanakuwa wakali sana kwa kina mama wanaofanya hivyo kuchelea mama asipate mtoto mwenye tatizo hili. Hii itasaidia kuondokana na ile dhana ya kwamba kujifungua hospitali za serikali kwa mama  mjamzito ni adhabu kwani  huwa wanapigwa.

• Ugunduzi wa mapema na tiba sahihi kwa matatizo yanayoweza kuzuilika kama phenylketonuria, hypothyroidism nk.
• Ugunduzi wa mapema wa matatizo katika mfumo wa fahamu, mabadiliko ya tabia na hisia ili kukabiliana nayo mapema.
• Ugunduzi wa magonjwa mbalimbali kama ugonjwa wa kaswende, Rubella nk mapema kabisa ili muathirika apate tiba haraka
• Kufanya kipimo cha Ultrasound, CT, MRI, mapema ili kuweza kugundua kama mtoto ana kilema chochote katika maumbile, hii itasaidia kupanga na kumhudumia mapema zaidi ili kudhibiti tatizo.
• Ugunduzi wa upungufu wa akili mapema zaidi kwani kuchelewa kutambua huchelewesha tiba yake..